thema I
Kerkstraat 9
Dit dubbele herenhuis in ambachtelijk-traditionele vormen werd eind 19e eeuw gebouwd. Rond 1910 werd het huis verhoogd met een extra verdieping, waarbij de plaatsing van de ramen niet consequent werd overgenomen. De bovenverdieping is bepleisterd. Bovenaan de voorgevel is ook een borstwering met kantelen aangebracht als architectonisch element. Op de hoek van de voorgevel staat een miniatuur torentje, recht boven de twee voordeuren zijn twee van de kantelen hoger. Deze borstwering heeft alleen een decoratieve functie. De keuze voor een dergelijk, niet-functioneel bouwelement past bij de neoromantiek.
De neoromantiek was een stroming die begon aan het einde van de negentiende eeuw en was een herleving van de Romantiek in vooral de beeldende kunst en literatuur. Het was een reactie op het naturalisme, dat het leven weergaf in al zijn rauwheid. Naturalisten gingen uit van observatie, de neoromanticus voegde gevoelens aan zijn werk toe. Net zoals in de Romantiek putten zij inspiratie uit de geschiedenis, en dan met name uit de Middeleeuwen. In deze stroming nam het fantasievolle, wonderlijke en idyllische de overhand, in tegenstelling tot het rationele, zakelijke en sombere van het naturalisme. Neoromantische romans spelen zich ook af in exotische streken en in het verleden. Typisch romantische thema’s als eenzaamheid, zwerflust, verzet tegen de maatschappij en onvervulde verlangens beelden het escapisme uit: een vlucht uit de alledaagse werkelijkheid.
Het raadhuis in Tilburg is een voorbeeld van neoromantische architectuur in Brabant. Deze stijl werd in Nederland geïntroduceerd door koning Willem II, en wordt daarom ook wel 'WillemII-gotiek' genoemd. Hij was opgegroeid in Engeland, waar de decoratieve en romantische neogotiek nooit verdwenen was. Omdat hier geen constructieve gotische bouwconstructies zijn gebruikt, is het een meer een neoromantisch bouwwerk.
Met name in de 19e eeuw was het gebruikelijk om op een landgoed enige romantische elementen te laten bouwen. Ook particuliere opdrachtgevers lieten middeleeuwse elementen toevoegen, daarmee maakten zij hun woning representatiever. Hierbij werden wel de modernste bouwtechnieken toegepast, zelfs beton en staal werden gebruikt om de destijds geliefde vormideeën te realiseren.
Heeft deze Udense woning alleen kantelen (het is een soort coulisse-architectuur), eigenaren van landgoederen gingen veel verder. Populair waren bijvoorbeeld nep-ruïnes, kunstmatige grotten en watervallen, mini-kasteeltjes of schijn-kapellen. Zo'n bouwwerk noemt men een folly. Er zijn veel follies gebouwd als onderdeel van tuinen en parken.
follies
Tijdens de Romantiek (1780-1850) hield men ervan om parken en tuinen op te sieren met schilderachtige objecten en exotische gebouwtjes. Een wandeling door een romantische tuin werd een (wereld)reis waarbij men geconfronteerd werd met verschillende emoties. Een Chinees tempeltje of Moors paviljoen bracht je gedachten naar verre landen, een donkere, vochtige schelpengrot riep onbehagen op, een graf of ruïne stemde melancholisch, een klassiek tempeltje appelleerde aan schoonheid en proportie en een toren aan eerzucht en ontzag.
De inspiratie voor deze vervreemdende objecten boden de verhalen en tekeningen die handelsreizigers meebrachten uit verre landen. Deze mysterieuze werelden spraken zeer tot de verbeelding. Kunstenaars in de 17de en 18de eeuw begonnen exotische vormen te kopiëren en deze werden als nieuwe decoratieve stijl in de hofkunst geïntegreerd. Deze traditie werd later enthousiast overgenomen door de nieuwe burgerij. In de 19de eeuw ontstond een China/Japan-rage in de mode (kimono's en parasols), nieuwe gebruiken (thee drinken), de kunst (kleurenhoutsnede) en in de tuinarchitectuur (aanleg van Japanse tuinen).
Ideeën voor follies ontstonden ook tijdens reizen die de engelse aristocratie maakte naar Italië. Klassieke Griekse of Romeinse tempels werden in het klein letterlijk nagebouwd op het eigen landgoed. Ook de opgravingen in Pompeii droegen bij aan de enorme belangstelling voor de oude Griekse en Romeinse cultuur.
wat is een folly?
- Een folly heeft geen andere functie dan als decoratief ornament. Vaak kijkt het uiterlijk van een gebouw voor een bepaald doel te zijn gebouwd, maar dit is schijn.
- Een folly is een gebouw of deel van een gebouw. Daarmee onderscheidt het zich van andere tuinornamenten of beeldhouwwerk.
- Follies zijn opzettelijk gebouwd als ornament.
- Follies zijn vaak excentriek. Meestal vragen deze bouwwerken aandacht door ongewone details of vormen.
- Er is vaak sprake van imitatie. Een voorbeeld hiervan is de schijn-ruïne: een folly die zich voordoet als de overblijfselen van een oud gebouw, maar dat in feite in die vervallen staat gebouwd is.
- Follies werden gebouwd voor het plezier, om een sfeer op te roepen.
fantasievolle architectuur
- Een 19de eeuws, spectaculair voorbeeld dat velen tot op de dag van vandaag inspireert is Slot Neuschwanstein in Beieren. De modernste technieken werden hier toegepast om een romantische illusie te creeëren. Walt Disney nam het als voorbeeld voor het kasteel van Assepoester, Warner Bros voor Hogwarts in de Harry Potterfilms.
- In Barcelona wordt Park Güell omsloten door een muur met zeven toegangspoorten, de hoofdingang wordt geflankeerd door twee sprookjesachtige paviljoens. Van afstand doen de grillige vormen denken aan een grot, rijk gedecoreerd met gekleurde scherven keramiek. Ondanks de contrasterende kleuren past dit ontwerp van Gaudi goed in het landschap.
- In Nederland werkte Louis Le Roy (1924-2012) vanaf de jaren '60 aan zijn ecokathedraal. Op een gebied van een hectare mag de natuur zijn gang gaan tussen de bouwwerken die Le Roy met de hand stapelde van bakstenen, putdeksels, stoeptegels, trottoirbanden en ander restmateriaal uit de bouw. Zijn intrigerende bouwwerken roepen associaties op met vreemde, oude culturen.
postmoderne romantiek
Architecten van bureau FAT (Fashion, Architecture, Taste) werken
aan de oostkust van Engeland samen met kunstenaar Grayson Perry aan een sprookjesachtig vakantiehuis. Gepland voor 2014, zal het huis met vier
spitse daken, symbolische beelden, dakkapellen en gedecoreerde muren inspelen
op het eigentijdse romantische landschap. “De vorm heeft iets van zowel het
oude als het moderne, het is archetypisch en doordrenkt met het verhalende," stelde architect Charles Holland. "Het idee achter dit project heeft betrekking
op gebouwen die zijn opgezet als gedenktekens voor geliefden, als folly, als
excentrieke zelfgebouwde constructies, als heiligdommen, vuurtorens en
sprookjes," voegde Perry toe.
Een huis voor Essex is één van de woningen in het project Living Architecture van Alain de Botton. Hij gaf bekende architecten de opdracht om een Britse vakantiewoning te ontwerpen in een 'hedendaagse' stijl. Ook andere vakantiewoningen, ontworpen door Peter Zumthor, MVRDV, Nord Architecture, Hopkins Architects en Jarmund / Vigsnæs Architecten naderen hun voltooiing als onderdeel van het project. Het boek ‘de architectuur van het geluk’ van Alain de Botton lag aan de basis voor deze ontwerpopdrachten.
Lees HIER meer over het project 'Levende Architectuur'.
Een huis voor Essex is één van de woningen in het project Living Architecture van Alain de Botton. Hij gaf bekende architecten de opdracht om een Britse vakantiewoning te ontwerpen in een 'hedendaagse' stijl. Ook andere vakantiewoningen, ontworpen door Peter Zumthor, MVRDV, Nord Architecture, Hopkins Architects en Jarmund / Vigsnæs Architecten naderen hun voltooiing als onderdeel van het project. Het boek ‘de architectuur van het geluk’ van Alain de Botton lag aan de basis voor deze ontwerpopdrachten.
Lees HIER meer over het project 'Levende Architectuur'.
postmoderne follies
Het bouwen van follies kreeg een nieuwe impuls in de jaren '80 van de twintigste eeuw. In deze periode van het postmodernisme waren er vormgevers en architecten die vermaak belangrijker vonden dan functionaliteit. Hun bouwwerken bestaan voor een groot deel uit decoratie en bevatten allerlei grappen.
Ook probeerden kunstenaars, architecten en vormgevers grenzen tussen verschillende disciplines te doorbreken. Ze gebruikten elementen uit verschillende disciplines, stromingen en tijdsperioden op een persoonlijke manier. Ook nu laten architecten zich inspireren door kunst en kunstenaars door architectuur.
De Deense kunsternaar Per Kirkeby maakt baksteensculpturen, waarin hij met vormen speelt. Zijn bouwwerken zijn helder en raadselachtig tegelijk. Door hun ontoegankelijkheid is het voor de passerende wandelaar moeilijk een aanknopingspunt te vinden. Door het herhalen van in- en uitspringende blokken ontstaat een ritme van open en gesloten vormen. Met een afwisseling van tegenstellingen als licht en donker, massief en open, zijn de ‘gevels’ afgewogen composities van rechthoekige elementen.
Kirkeby is geen architect maar beeldend kunstenaar. Doordat het uit baksteen is opgetrokken en openingen heeft die door de vorm, maat en plaatsing als deuren en ramen kunnen fungeren verwijst zijn werk naar architectuur. Er is vaak ook een binnenruimte die toegankelijk is via deuropeningen. De schaal (hier ruim vier meter hoog) laat toe dat je naar binnen kunt lopen. Boven de openingen zijn de stenen ook verticaal gemetseld (rolband) zoals bij oude huizen.
De geisoleerde ligging en de geslotenheid, compactheid en het sobere van het gebouw roepen een sfeer op van 'in zichzelf gekeerd' zijn. Kirkeby zegt van dit werk: “Ik noem het de toren van de eenzaamheid. Hier kan elke romantische dichter gaan zitten en bittere tranen schreien, omdat niets blijvend is, zelfs de liefde niet.... an eye raised to the sky and a tear which flows”.
Kirkeby is geen architect maar beeldend kunstenaar. Doordat het uit baksteen is opgetrokken en openingen heeft die door de vorm, maat en plaatsing als deuren en ramen kunnen fungeren verwijst zijn werk naar architectuur. Er is vaak ook een binnenruimte die toegankelijk is via deuropeningen. De schaal (hier ruim vier meter hoog) laat toe dat je naar binnen kunt lopen. Boven de openingen zijn de stenen ook verticaal gemetseld (rolband) zoals bij oude huizen.
De geisoleerde ligging en de geslotenheid, compactheid en het sobere van het gebouw roepen een sfeer op van 'in zichzelf gekeerd' zijn. Kirkeby zegt van dit werk: “Ik noem het de toren van de eenzaamheid. Hier kan elke romantische dichter gaan zitten en bittere tranen schreien, omdat niets blijvend is, zelfs de liefde niet.... an eye raised to the sky and a tear which flows”.
De toren van Kirkeby kan een hedendaagse folly genoemd worden, want het is een ‘gebouw’ zonder duidelijke functie, het is eigenlijk een autonoom object dat op architectuur lijkt. Het roept een verhaal of gevoelens op, zet aan tot overpeinzingen. In een opdracht voor jonge architecten werden follies op de volgende poëtische manier omschreven: 'Bouwsels ten dienste van genot, broedplaatsen van mythen, offerplaatsen van denkbeeldige emoties, doorgeefluiken van geschiedenis, ruimtelijke verdichtingen in architectuur, rust- en hoogtepunten van wandelingen door stad en natuur".
Kunstenaars en architecten kunnen gebruik maken van elementen uit de omgeving of juist kiezen voor een contrast. Vaak hebben deze bouwwerken een vervreemdend effect. Ze laten je de ruimte op een nieuwe manier beleven.
John Körmeling doet dat met zijn 'Huis' zo:
Bekijk meer voorbeelden van postmoderne follies van Per Kirkeby, Ids Willemsma, Jan van de Pavert, Mario Botta, Aldo Rossi, Rem Koolhaas en Erwin Olaf, Zaha Adid, de evangelisten en Bernard Tschumi.
